Hà Nội gỡ vướng giải phóng mặt bằng, chuẩn bị cho giai đoạn chuyển đổi từ 1/7

Tập trung tháo gỡ khó khăn để bàn giao mặt bằng

Từ ngày 1/7/2025, theo Nghị định 151/2025/NĐ-CP, mô hình chính quyền địa phương hai cấp sẽ chính thức được triển khai tại 34 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, trong đó có Hà Nội. Đây là bước chuyển quan trọng trong cải cách tổ chức bộ máy hành chính, nhằm phân định rõ hơn vai trò, chức năng của chính quyền cấp huyện và cấp xã. Đặc biệt, cấp xã/phường được tăng thẩm quyền trong quản lý đất đai, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư – những nội dung gắn liền với công tác giải phóng mặt bằng.

Theo TS. Nguyễn Văn Khôi, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam, giai đoạn chuyển tiếp giữa hai mô hình và hai luật đất đai đặt ra nhiều bài toán pháp lý cần xử lý cẩn trọng. Ông nhấn mạnh, việc xác định rõ thẩm quyền, tránh chồng chéo, cần được thành phố Hà Nội cụ thể hóa bằng quy trình hướng dẫn thống nhất. Đồng thời, việc phân cấp cho cấp xã là cần thiết, nhưng đi kèm đó phải là hệ thống dữ liệu đất đai số hóa và đội ngũ cán bộ xã đủ năng lực chuyên môn.

Để chuẩn bị cho giai đoạn chuyển mình từ 1/7/2025, thời gian qua các địa phương trên địa bàn TP. Hà Nội đã tập trung tháo gỡ khó khăn để bàn giao mặt bằng cho các dự án giao thông, công nghiệp và phát triển đô thị. Điển hình, huyện Ứng Hòa đẩy nhanh công tác xác minh nguồn gốc đất cho các tuyến đường quan trọng như Mỹ Đình – Ba Sao – Bái Đính và quốc lộ 21B. Để thực hiện việc này, UBND huyện phối hợp chặt chẽ với các xã để hoàn thiện hồ sơ theo đúng quy trình mới.

Tại huyện Thạch Thất, nơi có nhiều dự án lớn như Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại lộ Thăng Long kéo dài – đã thành lập tổ công tác đặc biệt, rà soát phương án bồi thường để bảo đảm thống nhất, không phát sinh khiếu nại trong quá trình bàn giao trách nhiệm từ cấp huyện xuống xã.

Ông Nguyễn Trọng Đông, Phó Chủ tịch UBND TP. Hà Nội cho biết, trong giai đoạn này, Hà Nội không chỉ dừng lại ở phân quyền, mà còn xây dựng cơ chế hỗ trợ và kiểm soát hiệu quả ở cả hai cấp. Việc phân quyền cho cấp xã là xu thế tất yếu, nhưng Hà Nội không buông lỏng mà đang thiết lập cơ chế phối hợp liên thông giữa xã, huyện, sở, ngành để vừa hỗ trợ kỹ thuật, vừa giám sát chặt chẽ từ xa.

Tăng cường vai trò chính quyền cấp xã: Từ bị động sang chủ động

Trước tình hình các quy định cũ, mới đang giao thoa, Hà Nội đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo nhằm thống nhất cách xử lý: Đối với các dự án đã có quyết định thu hồi đất trước ngày 1/1/2025, tiếp tục thực hiện theo Luật Đất đai 2013 để tránh ách tắc; Với các dự án mới, các địa phương được hướng dẫn áp dụng theo Luật Đất đai 2024 và các quy định hiện hành của mô hình chính quyền hai cấp.

Bên cạnh đó, TP. Hà Nội chỉ đạo các quận, huyện cập nhật đầy đủ dữ liệu hồ sơ địa chính, bảo đảm chuyển giao trơn tru giữa các cấp, tránh trùng lặp hoặc thất lạc thông tin.

Việc này không chỉ giúp tiết kiệm thời gian giải quyết thủ tục, mà còn là tiền đề để chuyển đổi số trong lĩnh vực đất đai – một nhiệm vụ trọng tâm giai đoạn 2025–2030 của Hà Nội.

Việc phân quyền mạnh mẽ trong công tác giải phóng mặt bằng theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp đã và đang làm thay đổi rõ rệt vai trò của chính quyền cấp xã. Từ chỗ chủ yếu là cơ quan phối hợp, tiếp nhận ý kiến từ người dân, chính quyền xã/phường nay trở thành lực lượng trực tiếp tổ chức, giải quyết và chịu trách nhiệm đối với các bước quan trọng trong quá trình thu hồi đất, lập phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.

Cụ thể, cấp xã được giao: Xác minh nguồn gốc sử dụng đất – khâu vốn gây kéo dài thời gian nếu không nắm rõ lịch sử biến động địa phương; Lập, thẩm định phương án bồi thường hỗ trợ, lấy ý kiến cộng đồng dân cư; Giải thích, vận động người dân chấp hành, xử lý kịp thời các kiến nghị, khiếu nại; Tổ chức thực hiện cưỡng chế (nếu có) theo đúng trình tự quy định, bảo đảm an ninh – trật tự trên địa bàn.

Thực tế tại nhiều xã/phường của các quận, huyện như Đông Anh, Thanh Trì, Gia Lâm, Hoàng Mai cho thấy: Khi được trao quyền rõ ràng, có sự hỗ trợ từ cấp trên và dữ liệu đầy đủ, cấp xã có khả năng xử lý linh hoạt và sát thực tiễn hơn. Các cán bộ xã hiểu rõ địa bàn, nắm vững tâm lý người dân, từ đó dễ dàng triển khai các hình thức tiếp cận mềm dẻo, thuyết phục hiệu quả, hạn chế phát sinh xung đột.

Tuy nhiên, để cấp xã thực sự "vào vai chính" một cách hiệu quả, các chuyên gia cho rằng cần: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ chuyên môn về pháp luật đất đai, kỹ năng xử lý tình huống, công nghệ số; Hoàn thiện hệ thống dữ liệu địa chính đồng bộ, giúp xã tra cứu nhanh, kiểm soát tốt thông tin; Có cơ chế phối hợp thông suốt giữa xã, huyện, sở ngành, đặc biệt trong việc rà soát pháp lý và giám sát quy trình; bảo đảm kinh phí hoạt động và hỗ trợ kỹ thuật để xã đủ điều kiện triển khai nhiệm vụ một cách chủ động.

TS. Nguyễn Văn Hùng, Đại học Kiến trúc Hà Nội cho rằng, việc tăng vai trò cho cấp xã là đúng hướng, nhưng chỉ phát huy hiệu quả khi đi kèm các điều kiện bảo đảm về năng lực, công cụ và cơ chế đánh giá minh bạch. "Chuyển quyền về xã giúp đưa chính sách đến gần thực tiễn hơn, nhưng muốn xã làm tốt thì phải trao quyền rõ, kiểm tra công bằng. Đây là lúc thành phố nên đầu tư bài bản cho cấp cơ sở, cả nhân lực và hệ thống", TS. Nguyễn Văn Hùng nhấn mạnh.

Trong bối cảnh chuyển đổi lớn, chính quyền cấp xã/phường sẽ không còn là "trợ lý kỹ thuật" cho huyện nữa, mà cần đóng vai trò "đầu mối giải quyết trực tiếp" – từ tiếp dân đến tổ chức thực hiện. Đây không chỉ là thách thức, mà còn là cơ hội để bộ máy cơ sở thể hiện năng lực hành động, nâng cao hiệu lực phục vụ nhân dân và doanh nghiệp.

Sẵn sàng cho giai đoạn chuyển mình từ 1/7/2025

Trong quá trình chuẩn bị triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp, nhiều quận, huyện tại Hà Nội đã chủ động thí điểm phân cấp, giao quyền cho cấp xã trong công tác giải phóng mặt bằng, bước đầu mang lại hiệu quả tích cực.

Tại huyện Đông Anh, một số xã như Vĩnh Ngọc, Hải Bối, Xuân Canh đã phối hợp chặt chẽ với Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng huyện để triển khai giải phóng mặt bằng các tuyến đường liên khu vực và khu đô thị mới. Với cơ chế giao quyền rõ ràng, các xã chủ động xác minh nguồn gốc đất, đối thoại với người dân và tổ chức niêm yết phương án công khai. Nhờ đó, tỉ lệ bàn giao mặt bằng đúng tiến độ tăng rõ rệt, hạn chế tình trạng khiếu nại kéo dài.

Ở huyện Gia Lâm, xã Đa Tốn và Dương Xá đang thực hiện giải phóng mặt bằng cho dự án đường vành đai 3,5 và khu đô thị Trâu Quỳ mở rộng. Lãnh đạo địa phương cho biết, khi được trao quyền rõ ràng, cấp xã có thể xử lý các tình huống phát sinh nhanh hơn, nhất là trong xác định hồ sơ đất, thương lượng trực tiếp với người dân và kiểm tra hiện trạng.

Bên cạnh đó, sự phối hợp đồng bộ giữa xã – phòng Tài nguyên Môi trường huyện – Chi nhánh Văn phòng đăng ký đất đai cũng giúp rút ngắn thời gian lập phương án bồi thường từ trung bình 60 ngày xuống còn khoảng 35–40 ngày.

Tại quận Hoàng Mai, một số phường như Đại Kim, Hoàng Liệt đang triển khai đồng thời nhiều dự án hạ tầng đô thị như tuyến đường kết nối vành đai 2,5 và các khu tái định cư. Các tổ công tác giải phóng mặt bằng cấp phường được thành lập với sự tham gia của cán bộ chuyên môn, tổ dân phố và đại diện hộ dân. Việc chủ động tiếp cận người dân ngay từ đầu, cung cấp thông tin minh bạch về chính sách bồi thường – hỗ trợ giúp tăng tỉ lệ đồng thuận, giảm thiểu đơn thư phát sinh.

Tại huyện Thanh Trì, xã Tân Triều và xã Tam Hiệp đã áp dụng hình thức "giải quyết ngay tại chỗ" đối với các trường hợp đơn giản, giúp rút ngắn quy trình phê duyệt và đẩy nhanh tiến độ thu hồi đất cho dự án tuyến đường sắt đô thị số 1 (Yên Viên – Ngọc Hồi) đoạn qua địa bàn. Đặc biệt, việc ứng dụng phần mềm quản lý đất đai và hệ thống quản lý hồ sơ điện tử dùng chung toàn thành phố đã hỗ trợ xã dễ dàng tra cứu, đối chiếu, hạn chế tối đa sai sót trong quá trình kiểm kê và lập phương án.

Chỉ còn 1 ngày nữa, mô hình chính quyền địa phương hai cấp chính thức được vận hành. Hà Nội đã hoàn tất các khâu chuẩn bị: sắp xếp bộ máy nhân sự, tập huấn cho cán bộ cấp xã, ban hành hướng dẫn xử lý các tình huống giao thoa.

Việc tích hợp phần mềm quản lý đất đai dùng chung, triển khai một cửa liên thông từ thành phố đến xã và hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu số hóa là những bước đi đồng bộ để hỗ trợ quá trình chuyển đổi được diễn ra suôn sẻ.

Công tác giải phóng mặt bằng luôn là "điểm nghẽn" của các dự án hạ tầng, nhưng mô hình chính quyền hai cấp mở ra cơ hội mới, đưa việc ra quyết định gần hơn với người dân, giải quyết nhanh gọn tại cơ sở, đồng thời đẩy mạnh cải cách hành chính và tiết kiệm nguồn lực nhà nước.

Hà Nội đang cho thấy tinh thần chủ động, quyết liệt trong tháo gỡ các vướng mắc, chuẩn bị đồng bộ cả về nhân lực, cơ chế và dữ liệu để bảo đảm không chỉ "sẵn sàng về thủ tục", mà còn "sẵn sàng hành động thực chất". Việc triển khai giải phóng mặt bằng trong giai đoạn mới sẽ không còn là rào cản, mà là động lực thúc đẩy quá trình đô thị hóa, hiện đại hóa Thủ đô Hà Nội theo hướng bền vững, hiệu quả và gần dân hơn.

Thùy Chi